Yıllık ücretli izin ve uygulaması

Yaz dönemleri malum ücretli izinlerin daha sık kullanıldığı günlerdir. Hepimizin özlemi özellikle de yazın kendini alabildiğine hissettirdiği şu sıcak günlerde bir deniz kıyısında tatil olsa gerek.

Dinlenmek, çalışan her insanın ihtiyaç duyduğu en doğal hakkıdır. İşçinin yıl içinde hafta tatilleri ve genel tatil günlerinde dinlenme imkanı bulması,  yıllık ücretli izin yerini tutmamaktadır. Anayasamızın 5. Maddesi ile çalışanlara tanınan bir hak olan dinlenme hakkı 4857 sayılı İş Kanunumuzda da yıllık ücretli izin hakkı olarak düzenlenmiştir.

4857 sayılı iş kanunun 53,54,55,56,57 ve 58. maddelerinde yıllık ücretli izin ile ilgili hak ve yükümlülükler ayrı başlıklar halinde düzenlemiştir. 03 Mart 2004 Tarihli 25391 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği” Yıllık ücretli izin hakkının esaslarını belirtmiştir.

Burada amaç işçinin çalışmayarak geçireceği izin döneminde hem dinlenmesini sağlamak, hem de dinlenirken izin süresine ait ücreti çalışmaksızın  kazandırmaktır. Yasa koyucu izin hakkını koruma altına almıştır. İşverene işçi için bu hakkı tanıma ödevini getirirken, işçiye de yıllık izin hakkından vazgeçmeme şartı koşmuştur.

Yıllık ücretli izin hakkı ve süreleri
Yıllık ücretli izine hak kazanmanın öncelikli şartı; sigortalının işe girişinin tescil edildiği tarihten itibaren 1 yıllık kıdeminin bulunması gerekiyor. Bir yıllık süre dolmadan iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde yıllık ücretli izin ile ilgili bir talep söz konusu olmayacaktır.

4857 sayılı İs Kanunu’nun, 53.maddesine göre İsçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi,

a) Bir yıldan bes yıla kadar (bes yıl dahil) olanlara on dört günden,
b) Bes yıldan fazla on bes yıldan az olanlara yirmi günden,
c) On bes yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden,
az olamaz.

Bu süreler toplu iş sözleşmeleriyle artırılabilir.
Ancak 18  ve daha küçük yastaki isçilerle 50 ve daha yukarı yastaki isçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.

Yıllık ücretli izin hakkında işçinin aynı işverene bağlı olarak çalıştığı tüm sürelerin birleştirilerek göz önüne alınmasıdır. İş sözleşmesi çeşitli nedenlerle kesintiye uğrasa da (istifa, askerlik, emeklilik vb.) süreler birleştirilecek ve yıllık ücretli izin hesabı toplam süre üzerinden yapılacaktır. Yargı kararları bu yöndedir. (Yargıtay 9. H.D.’nin 17.05.2004 tarihli ve E:2003/23749, K:2004/12114 sayılı Kararı.)

Kısmi süreli iş sözleşmesine bağlı olarak çalışan işçilerin izin hakkı belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi ölçü alınarak belirlenir. Yoksa kısmi olarak çalıştığı süreler toplanıp bu sürelerin bir yılı doldurmuş olması aranmaz.

Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsim ve kampanya işlerinde çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından yararlanamazlar.

İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.

Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.

İşçi iznimi kullanmak istemiyorum diyemez. İşveren, işçilerin birikmiş yıllık izinlerini kullandırmak zorundadır
Yıllık izin hakkı Anayasal bir haktır. Anayasanın 53.maddesi “…Dinlenmek çalışanların hakkıdır…ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir…” hükmünü içermektedir. İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez. İşçi-İşveren anlaşması ile işçi yıllık izin hakkından feragat edemez, sözleşmede bu yönde bir bir hüküm konsa dahi bu hukuken geçerli değildir.İşçi her halükarda iznini dinlenme amacıyla kullanacak ve bu izin süresine dair ücretini peşin alacak bu hakkını paraya tahvil etmeyecektir. İşveren izin parasını verdiği işçiyi rızası dahi olsa işyerinde çalıştıramaz.

Çalışan, yıllık ücretli izinli iken  başka bir işte çalışamaz.
Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir.

Kullanılmayan izinler yıl sonunda silinir mi ?
İş Kanunun da kullandırılmayan izinlerin yanacağına dair bir hüküm yoktur. Aksine, kullandırılmayan izinlerin iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle son bulması halinde izin ücreti işçinin son ücreti üzerinden ödeneceği hükmü vardır. İş sözleşmesi feshedilen işçi 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde dava açmak şartıyla kullanmadığı yıllık izinlerin tümünün karşılığını alacaktır.

Hafta Tatili (Pazar günü) izin süresinden sayılmaz.
Bu izin günleri, iş günü olup, bu süreler içine rastlayan hafta tatili, genel tatil ve ulusal bayram günleri bu süreye ilave edilir. 4857 sayılı is kanunu ve 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu’na göre isverenler haftada bir günü tatil etmelidirler. Bu hafta tatili genel olarak pazar günüdür. Yani yıllık ücretli izin günlerinin hesabında cumartesi günleri dikkate alınırken pazar günleri izin süresinden sayılmamalıdır. İsçi izin süresi içinde kaç pazar gününe rastlıyorsa o kadar fazla gün izin kullanabilir.

İşverenin farklı işyerlerinde çalışılan süreler birleştirilir.
İsçinin izin hakkını elde etmesi için gerekli bir yıllık sürenin  hesaplanmasında işçinin işverenin aynı iş yerinde çalışması şartı aranmaz. Aynı işverenin değişik iş yerlerinde çalışan işçinin çalışma süreleri birleştirilerek işçinin iznini hak etmesi için gereken 1 yıllık süre hesaplanmasına dahil edilir. İşçinin aynı işverene ait işyerlerinde değişik zamanlarda çalışması halinde de bu sürelerin birleştirilerek hesaplanması gerekmektedir.

Yıllık ücretli izin süresinin bölünmesi
Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Ancak, 53 üncü maddede öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir. Bundan amaç işçinin en azından izninin bir bölümünde  uzunca bir süre  dinlenmesini sağlamaktır.

Yıl içinde verilen izinler yıllık ücretli izinden mahsup edilemez.
İş Kanunu’nun işveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.

Yıllık ücretli izin hakkının kullanma zamanı
İşveren işyerinde yürütülen işlerin nitelik ve özelliklerine göre, yıllık ücretli izinlerin, her yılın belli bir döneminde veya dönemlerinde verileceğini tayin edebilir. Bunu işyerinde ilan eder. İzin hakkından faydalanmak isteyen işçinin izne çıkmayı düşündüğü tarihten en az bir ay önce işverene yazacağı bir dilekçe ile yıllık iznini kullanmak istediği tarihi bildirmesi gerekir. İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.

Toplu izin
İşveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir.

İzin ücreti
Eğer işçi çalışmakta ise, işveren yıllık ücretli izine hak kazanan işçiye ücretini, izin başlamadan önce avans olarak vermek veya peşin ödemek zorundadır. İş sözleşmesinin sona erdiği tarihte hak edilmiş olup kullanılmayan yıllık izin süresine dair ücret işçiye ödenmek zorundadır.

İşyerleri yıllık ücretli izinleri gösterir kayıt belgesi tutmak zorundadır.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 56. maddesinin son paragrafındaki hüküm gereği işveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır. İşveren, her işçinin yıllık izin durumunu aynı esaslara göre düzenleyeceği izin defteri veya kartoteks sistemiyle de takip edebilir.

Yıllık ücretli izine ilişkin yasa ihlalleri ve idari para cezaları
* Yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için  200 TL
* Yıllık izin ücretini yasaya aykırı şekilde veya eksik ödenen her işçi 200 TL
* İş sözleşmesinin sona ermesinde kullanılmadığı iznin ücreti ödenmeyen
her bir işçi için  200 TL
* İzin yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik
kullandırılan her işçi  için 200 TL

SONUÇ:

1.İşyerinde işe başladığı günden itibaren en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
2.Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
3.Bir yıldan az süren işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.
4.İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; 5 yıla kadar kıdemi olanlara 14 gün, 15 yıla kadar kıdemi olanlara 20  gün, 15 yıldan fazla kıdemi olanlara 26 günden az olamaz.
5.Yıllık izinler iş günü olarak kullandırılır.
6.Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
7.Yıllık ücretli izin süresi aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır.
8.Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez.
9.İşveren tarafından yıl içinde verilmiş izinler yıllık izne mahsup edilemez.
10.Yıllık ücretli izinleri farklı ilde kullanacaklar için işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.
11.İşveren,işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.
12.İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.
13.Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret  karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir.
14.İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.
15.İşveren, işçinin istediği zaman izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Yıllık izin kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında kalmaktadır.
16.Yıllık ücretli izine ilişkin yasa ihlallerinde bulunan işveren 200 TL idari para cezası kesilir.

Fatih ÇOLAK
S.M. Mali Müşavir
fatih@fatihcolak.net
EKLER:
1) YILLIK ÜCRETLİ İZİN FORMU
2) YILLIK ÜCRETLİ İZİN TALEP FORMU

KAYNAK:
1) 4857 sayılı İş Kanunu
2) Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği
3) “İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku El Kitabı” Şevket TEZEL
4) Makale: “Yıllık izine ilişkin sorularınızın yanıtları”
Cumhur Sinan  Özdemir (İş Müfettişi)
5) Makale: “Yıllık Ücretli İzin”  Ali Karakuş (SMMM)