İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatında Kadın Hakları

Hukuk sisteminde kadının çalışma hayatındaki yeri ayrı bir öneme sahip olup, kadınlara çalışma hayatında birtakım pozitif ayrıcalıklar verilmiştir.

DOĞUM BORÇLANMASI

Doğum borçlanması en fazla üç çocuk için yapılabiliyor. Her çocuk için en fazla iki yıl borçlanılabilir. Doğumdan sonraki iki yıl içinde çalışılmamış olması gerekiyor. İki yıllık sürenin bir kısmında çalışılıp prim ödenmişse  kalan çalışılmayan süre için borçlanma yapılabilir.

Doğum borçlanmasında borçlanacak kişinin kendisi tarafından belirlenen sigorta primine esas taban (1.134 TL) ve tavan (7.371 TL)  aylık sınırları içerisinde  kalmak koşulu ile aylık %32 oranında prim ödenir.

Emekli olabilmek için yaş ve sigortalılık süresini tamamlayıp prim ödeme gün sayısını tamamlamamış olanlara doğum borçlanması erken emekliliğin yolunu açar.

EMZİRME ÖDENEĞİ

Doğum yapan sigortalı kadına veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması halinde sigortalı erkeğe her çocuk için yaşaması şartıyla emzirme ödeneği verilmektedir.

Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe emzirme ödeneği verilebilmesi için son bir yıl içerisinde 120 günlük sigortalılık süresi şartı vardır.

2014 Emzirme Ödeneği Tutarı: 103,00 TL dir.

GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ

Analık nedeniyle 4/1-a’lı (SSK) kadın ile şirket ortakları dışında kalan 4/1-b’li (BAĞ-KUR) ve tarımsal faaliyette bulunan kadın ile muhtarlara, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede (çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışamadığı her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

Öte yandan sigortalı kadının, erken doğum yapması nedeniyle doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile kadının kendi isteği ve hekimin onayıyla birlikte doğuma üç hafta kalana kadar çalışması halinde, söz konusu geçici iş göremezlik ödenekleri doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için verilmektedir.

Sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.

4/a ve 4/b sigortalılık statüsüne sahip sigortalılar “İş Göremezlik Ödeme” durumlarını https://esgm.sgk.gov.tr/Esgm/ linkine tıklayarak sorgulayabilirler.

DOĞUM VE SÜT İZNİ

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.  Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir.

İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

EVLENME ÖDENEĞİ (ÇEYİZ PARASI)

Halk dilinde çeyiz parası olarak da bilinen evlenme ödeneği, yetim aylığı almakta olan ve evlenmeleri nedeniyle gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarının evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde bir defaya mahsus olmak üzere kendilerine yapılan peşin ödemeye denilmektedir.

Evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir. Evlenme ödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, iki yıllık sürenin sonuna kadar gelir veya aylık bağlanmaz.

EVLENEN KADIN ÇALIŞAN İÇİN KIDEM TAZMİNATI

Kadın işçi, evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresine göre (en az bir yılın dolması şartıyla) evlendikten (yani resmi nikâhtan) sonra bir yıl içerisinde işverene yazılı olarak başvurur ve evlilik nedeniyle işten ayrılmak istediğini açıkça belirtirse kıdem tazminatı alarak iş akdini sonlandırabilir. Öte yandan kadının evlilik nedeniyle işten ayrılması başka bir yerde işe girerek çalışmasına da herhangi bir engel teşkil etmemektedir.

MALUL ÇOCUĞU BULUNAN KADIN SİGORTALIYA SAĞLANAN HAKLAR

Malul çocuğu bulunan sigortalı kadına 5510 sayılı SSGSS Kanunu ile daha erken yaşta emekli olma imkânı sağlamaktadır.

Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu olan sigortalı kadınların, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri (%25), prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmektedir. Eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de ayrıca indirilerek bu durumda olan kadın sigortalılara daha erken yaşta emekli olma imkânı sağlanmaktadır.

EVLERİNDE EL İŞİ YAPAN KADINLARIN SİGORTALILIĞI

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında evde dantel, sepet, boncuk v.b. el işleri üretip bunları gelir vergisinden muaf kapsamda olarak satanlar için düşük primli isteğe bağlı sigortalılık öngörülmüştür.

Gelir Vergisi Kanunun 9. maddesinde (6) numaralı bendinde sayılan evde dikiş, nakış, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satan kadınlara sigortalı olmak istemeleri halinde vergi dairelerinden evde el sanatları ile uğraştıklarına dair belgeyi alıp Sosyal Güvenlik Kurumu’na (Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ya da Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüğü’ne) ibraz etmeleri ve primlerini de her ay ödemeleri gerekmektedir.

Bu belgeyi alan ev kadınları her ay 30 gün prim ödemek yerine 2014 yılı için 21 gün, 2015 yılı için 22 gün, 2016 yılı için 23 gün, 2017 yılı için 24 gün, 2018 yılı için 25 gün, 2019 yılı için 26 gün, 2020 yılı için 27 gün, 2021 yılı için 28 gün, 2022 yılı için 29 gün, 2023 ve sonraki yıllar için 30 gün prim ödeyerek her ay 30 gün sigortalılık hizmeti kazanabilmektedirler.

EVLERDE ÇALIŞAN TEMİZLİKÇİ KADINLAR

Ev hizmetlerinde aynı evde 10 günden az çalışanların iş kazası ve meslek hastalığı primleri ev sahiplerince asgari ücretin yüzde 2’si oranında kuponla ödenecek. Çalışanlar, istemeleri halinde adlarına yüzde 2 prim ödenen ay için 30 güne tamamlamak üzere emeklilik ve sağlık primini asgari ücretin % 32,5’i üzerinden ödeyebilecek.

Emeklilik ve sağlık priminin, iş kazası ve meslek hastalığına ilişkin primin Kuruma geldiği ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi istenecek, bu süre içinde ödemeyenlerin hakkı düşecektir.10 günden az çalışanları çalıştıranlar, SGK kapsamında işveren sayılmayacak.

Primlerini ev hizmetlerinde çalışanlar kendileri ödediği için hastalık sigortası hariç diğer sigorta kolları uygulanacaktır. (isteğe bağlı sigortalılar, taksi ve dolmuş şoförleri, tarımda süreksiz çalışanlarda olduğu gibi) İş kazası ve meslek hastalığından sağlanan yardımlardan yararlanılabilmesi için sigortalılığın kaza tarihinden 10 gün önce başlamış olması şartı aranacaktır.

GSS’den faydalanmaları için 30 gün prim ödemiş olmaları ve 60 günden fazla prim borcu olmaması ya da bu süreden fazlaya ilişkin prim borcunun taksitlendirilmesi şartı aranacaktır.

İş kazası durumunda bunları çalıştıranlar sorumlu tutulmayacaktır.

EŞİ VEFAT ETMİŞ KADINLARA YÖNELİK DÜZENLİ NAKİT YARDIMI

Eşi vefat etmiş ve herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olmayan, muhtaçlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Mütevelli Heyeti kararıyla onaylanan kadınlara muhtaçlıkları devam ettiği süre içerisinde aylık 250 TL tutarında ve 2 aylık periyotlarla düzenli nakit sosyal yardım verilmektedir. Yardım programından faydalanabilmek için her şeyden önce kadının resmi nikâhlı eşinin vefat etmiş olması gerekmektedir.

Düzenli nakdi yardımın verilme sürecine baktığımızda,

– Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nde kayıtlı olan kadınlar il/ilçe sınırları içinde bulunan (Valilik ya da Kaymakamlık bünyesinde bulunan) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvurması gerekir.

– Başvuru sahibinin muhtaçlığı ve düzenli sosyal yardım verilmesinin uygunluğuna ilişkin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Mütevelli Heyeti tarafından karar verilmesiyle nakdi yardımlar iki ayda bir hak sahibi olan kadınlar adına bankaya yatırılır.

65 YAŞINI DOLDURMUŞ MUHTAÇ KADINLARIN DURUMU

Muhtaçlık veya 65 Yaş Aylığı, 1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanunla düzenlenmiştir.

65 yaşını doldurmuş, kendisine kanunen bakmakla mükellef kimsesi bulunmayan, sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan, nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan, mahkeme kararıyla veya doğrudan doğruya kanunla bağlanmış herhangi bir devamlı gelire sahip bulunmayan ve muhtaçlığını İl veya İlçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarından alacakları belgelerle kanıtlayan Türk Vatandaşlarına hayatta bulundukları sürece aylık bağlanır.

65 Yaş aylığı 2014 yılının ikinci altı ayı itibarıyla 141,18 TL. Ödemeler üç ayda bir yapıldığı için ele geçen miktar 423,54 TL oluyor.